Yağda Çözünen Vitaminler

A vitamini

Retinol, retinal ve retinoik asit gibi biçimlerde bulunur. Bunlann en etkin olanı retinoldür. Bazı bitkilerde pigment (boyarmadde) olarak bulunan beta-karoten (provitamin A) vücutta A vitaminine dönüştürülür. Balık yağında, karaciğerde, yumurta şansında, tam yağlı sütte ve tereyağında bol miktarda A vitamini vardır. Yeşil sebzelerde, ıs­panakta, havuçta ve turunçgillerde karoten miktarı yüksektir. Normal beslenmeyle yeterli miktarda A vitamini alına­bilir. Önerilen günlük doz kadınlarda 4.000 IU (uluslararası birim), erkekler­de 5.000 IU’dur.

A vitamininin vücutta özellikle epitel ve mukoza hücrelerinin bütünlüğünü sağlamaya yönelik önemli işlevleri var­dır. A vitamini vücutta doku yenilenme­sini ve hücre onarımını sağlayıcı etki gösterir.

Enfeksiyonlara karşı doğal sa­vunma direncini destekler. Kemik bü­yümesi, üreme ve embriyon gelişimi için de büyük önem taşır. A vitamini eksikliğinin alacakaranlıkta görmeyi azaltarak gece körlüğüne yol açtığı es­kiden beri bilinmektedir.

A vitamininin meme, akciğer, kalın­bağırsak, prostat ve dölyatağı boynu tü­mörlerini, kalp hastalıklarını, damar sertliğini ve yaşlanmaya bağlı görme kaybını önlediği öne sürülmektedir. Aşın miktarda A vitamini alımına (50.000-100.000 IU) bağlı olarak ortaya çıkan A vitamini fazlalığında (hipervi-taminoz A) aşırı duyarlılık, iştah kaybı, baş ağrısı, deride kuruluk ve soyulma gibi belirtiler görülebilir.

A vitamini zehirlenmesinde kafaiçi basıncı artar, röntgen filminde özgül kemik bozuk­lukları görülür. Kanda A vitamini düze­yi çok yükselmiştir. Beta-karoten ise vücutta gerek duyulduğu ölçüde A vita­minine çevrildiğinden fazla alındığında bile zehir etkisi yaratmaz.

D vitamini

Etkin biçimleri ergokalsiferol (D2 vitamini) ve kolekalsiferoldür (D3 vitamini). Her iki madde de besin­lerle alınan bazı öncü maddelerin güneş ışığının etkisiyle deride bireşimlenmesi sonucu ortaya çıkar. D vitamini kalsiyu­mun bağırsaklardan kana ve kandan ke­miklere geçişini düzenleyerek kalsiyum metabolizmasında rol oynar. Kanda kal­siyum düzeyi D vitamini, paratiroit hor­monu ve kalsitonin ile belirlenir.

Bol güneşli tropik bölgelerde D vitamini ek­sikliği seyrek görülür. Güneşli günlerin sayılı olduğu Kuzey ülkelerinde ise D vitamini eksikliğine daha sık rastlanır. Besinlere morötesi ışın uygulanması D vitamini miktarım artırır. Karaciğer, te­reyağı, balık, yumurta şansı D vitamini bakımından zengin besinlerdir. Günlük önerilen 200 IU D vitamini gıda madde­leriyle alınabilir.

D vitamini eksikliği kalsiyum ve fosfor emilîmini aksatarak kemiklerdeki kalsiyum miktarını azaltır. Çocuklarda raşitizm denen hastalığa yol açan bu durum kaburgalar, kafatası ve bacak kemiklerindeki yapı bozukluklarıyla ken­dini belli eder. Erişkinlerde D vitamini eksikliğinin bir sonucu olan kemik yu­muşaması ise osteomalazi adıyla tanı­nır.

Aşırı D vitamini alımına bağlı ola­rak ortaya çıkan D vitamini fazlalığının başlıca belirtileri halsizlik, çabuk yo­rulma, baş ağrısı, bulantı, kusma ve is­haldir. Boşaltım sisteminde kalsiyum çökelmesi sonucu idrar yolu taşları olu­şabilir.

E vitamini

Kimyasal adı alfatokoferol olan E vitamini özellikle ay­çiçeği gibi yağlı tohumlarda, sebzeler­de ve balık yağında bulunur. Koroner kalp hastalığı, kas atrofisi (doku gerile­mesi), itiyadı düşük (sürekli kendiliğin­den düşük) ve şizofreni gibi çok deği­şik hastalıklarda E vitamininin yararlı olduğu öne sürülmüştür.

Son yapılan çalışmalar ise E vitamininin oksitlen­meyi engelleyici etkisi nedeniyle yüksek dozlarda alındığında kalp hastalığı ve bazı kanser türlerine karşı koruyucu olabileceğini göstermiştir. Bu çalışma­lara göre E vitamini eklem ve deri has­talıklarında doku yenilenmesine yar­dımcı olmaktadır. Önerilen günlük doz kadınlarda 12 IU, erkeklerde 15 IU’dur. Bu miktarlan 100 kat aşan dozlarda bi­le bir yan etkisi saptanmamıştır.

K vitamini

Kanın pıhtılaşması için gerekli olan ve karaciğerde üretilen bir­çok pıhtılaşma faktörünün bireşiminde temel öneme sahiptir. Kimyasal olarak doğal bitkisel K vitamini filokinondur. Lahana, karnabahar, ıspanak, soya ya­ğı, şeftali ve patateste, karaciğerde, ba­lık yağında, yumurta şansı ve peynirde az miktarda bulunur.

Tedavide kullanı­lan yapay türevi menandiondur. Gün­lük önerilen dozu 65 mikrogramdır. Vi­tamin haplarında bulunmayan K vita­mini tıpta pıhtılaşma zamanını kısalt­mak amacıyla ve karaciğer hastalarında kullanılır.