İlaçların Sınıflandırılmış Yan Etkileri

İlaçların sistem ya da organlara göre sınıflandırılmış yan etkileri

• Merkez sinir sistemi

Karıncalanma, yanma ve sinir iltihapları: Hidralazin, izoniyazit, kolistin, sikloserin, sitostatikler.

Çırpınma nöbeti, havale: Penisilin, izoniyazit, piperazin.

Uykusuzluk: Amfetamin, MA Ol (monoamin okidaz ketleyici ilaçlar), imipramin.

Uykuya eğilim: Yatıştırıcı etki gösteren nöroleptikler (akıl ve ruh hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar), bunaltı yatıştırı­cı ilaçlar, morfinli ağrr kesiciler, antihİstaminikler, tansiyon düşürücüler.

Baş ağrısı: Uyku ilaçları, indometasin, nitratlar.

İştah artışı: Yatıştırıcı nöroleptikler, siproheptadin, kortizon, lityum, androjenler, östrojenler.

Huzursuzluk, saldırganlık ve bunaltı: Bütün merkez sinir sistemi uyarıcıları, doğum kontrol ilaçları, sikloserin.

Bilinç bulanıklığı ve psikozlar: Halüsinojenler, Parkinson hastalığına karşı antikolinerjikler, L-Dopa (levodopa), nöroleptikler, lityum, kortizon.

Ruhsal çöküntü: Rezerpin, barbitürat.

• İşitme ve denge

Baş dönmesi ve sağırlık: Aminoglikozit grubu antibiyotikler.

Sağırlık: Kinin, sodyum salisilat, etakrinik asit, furosenıit.

Geçici denge bozuklukları: Minosiklin.

• Göz

Kornea (saydamtabaka): Sıtma ilaçları, fenotiyazin, amiodron, altın ve gümüş tuzlarının korneada birikmesi. Kortizonlu göz damlaları kornea lezyonlarının daha da yayılmasına yol açar.

Göz merceği: Kortizonlu göz damlalarının uzun süre kullanılmasına bağlı katarakt (göz merceğinin saydamlığını yitirmesi).

Ağtabaka: Kinin, sıtma ilaçları ve fenotiyazin gibi nöroleptikler.

Görme siniri: Dizulfiram, etambütol, izoniyazit, kloramfenikol, A vitamini.

Akut glokom (göz tansiyonu) krizi: Atropinli antikolinerjikler.

Kronik glokom: Kortizonlu ilaçlar.

• Kansızlık

Büyük hücreli kansızlık: Fenilhidantoin, fenobarbital, trimetoprim.

Alyuvar yıkımına bağlı (hemolitik) kansızlık: Sülfamitler, fenotiyazinler, fenasetin.

G6PD (Glikoz-6-fosfo dehidrogenaz) enzimi eksikliğine bağlı hemolitik kansızlık: Sülfamitler, nitrofuranlar, sıtma ilaçlan, ateşdüşürücüler, ağrı kesiciler.

-Agranülositoz:

1) Hücre öldürücü etkiyle: Antimitotikler (raitoz bölünmeyi önleyen ilaçlar), fenotiyazin grubu nöroleptikler, kloramfenikol.

2) Bağışıklık ve alerji mekanizmasıyla: Aminofenazon, sülfamitler, metisilin.

3) Bilinmeyen bir mekanizmayla: Tiroit ilaçlan, etosüksimit, fenilbütazon, dapson.

• Mide-bağırsak
Ülser: Kortizon, adrenokortikotrop hormon (ACTH), iltihap gidericiler, rezerpin, antimitotikler.

İshal: Kolşisin.

• Karaciğer

Kolestatik hepatit: Doğum kontrol hapları, klorpromazin, metil testosteron, noretandrolon, metandrostenalon.

Hücre yıkımına bağlı hepatit: PAS.

Karma sarılık: Sülfamitler, eritromisin, antimitotikler (metotreksat, siklofosfamit).

• Böbrek

Akut tübülo-interstisyel nefrit (genellikle aradoku ve borucuklarda iltihaplanmayla kendini belli eden akut nefrit): Aminogliko­zit grubu antibiyotikler, iyotlu kontrast maddeler, sülfamitler.

Yaygın sklerozan interstisyel nefrit (yaygın aradoku sertleşmesiyle birlikte görülen nefrit): Fenasetin, kolistin, aspirin+fenasetin +kafein bileşikleri.

Alerjik nefropati: Nefrotik sendrom, penisilamin, probenesİt, alün tuzlan.

Böbrek borucuklarının nekrozu (doku ölümü): Fenilbütazon.

Aradoku nefritleri: Fenindiyon, nitrofurantoin, metisilin, sülfamitler. İdrar yollarında sülfamit birikimine bağlı tıkanma

• İç salgı (endokrin) sistemi

Amenore (âdet yokluğu), galaktore (şiş memelerden süt gelmesi): Nöroleptikler (klorpromazin, haloperidol, sulpirid, rezerpin).

Guatr: iyot, meprobamat, PAS, sülfamitler, fenilbütazon, lityum.

İktidarsızlık ve boşalma bozuklukları: Guanitidin, metildopa.

• Metabolizma

Hiperürisemi (kanda ürik asit miktannın artması): Tiyazit grubu idrar söktürücüler.

Hiperglisemi (kan şekerinin yükselmesi): Tiyazit grubu idrar söktürücüler, kortizon, barbitüratlar, difenilhidantoin.

Hipoglisemi (kan şekerinin düşmesi): MAOI, beta engelleyiciler (beta-bloker).

Fosfor ve kalsiyum metabolizması bozuklukları (kemik yumuşaması): Kortizon, barbitüratlar, difenilhidantoin.

• Deri

Işığa duyarlılık: Fenotiyazinler, sülfamitler, naîidiksik asit.

Deride dökülmeye yol açan dermatit: Penisilin.

Kızartılı (eritemli) lupus: Hidralazin, perfenazin, fenobarbital, prokainamit.

Purpura: Aspirin, barbitürat, penisilin.

Aşırı pigment artışı: Sıtma ilaçlan, fenotiyazin türevleri difenilhidantoin.

Dişeti hiperplazileri: Difenilhidantoin.

Saç dökülmesi: Metotreksat, kolşisin, siklofosfamit, A vitamini, ostro-progesteron.

Aşırı kıllanma: Androjenler, progesteron içeren ilaçlar.

Tırnak lezyonları: Tetrasiklinler, sıtma ilaçları.